E Harfi İle Başlayan Osmanlıca Terimler, 210. Sayfa

Osmanlı Terimleri Sözlüğü

Esb-i tâzi Osmanlı teriminin Türkçe karşılığı, Arap atı.

Esbab Osmanlı teriminin Türkçe karşılığı, (Sebeb. C.) Sebebler. Bir şeye vâsıta olanlar. Sebeb olanlar. (Evet, izzet ve azamet ister ki; esbab, perdedar-ı dest-i kudret ola aklın nazarında. Tevhid ve Celâl ister ki; esbab, ellerini çeksinler te'sir-i hakikiden. M. N.)(Cenab-ı Hak, müsebbebatı esbaba bağlamakla, intizamı, temin eden bir nizamı kâinatta vaz'etmiş. Ve her şeyi, o nizama müraat etmeğe ve o nizamla kalmaya tevcih etmiştir. Ve bilhasa insanı da, o daire-i esbaba mürâat ve merbutiyet etmeğe mükellef kılmıştır. Her ne kadar dünyada, daire-i esbab, daire-i itikada galip ise de; Ahirette hakaik-i itikadiye tamamen tecelli etmekle, daire-i esbaba galebe edecektir. Buna binaen, bu dairelerin herbirisi için ayrı ayrı makamlar, ayrı ayrı hükümler vardır. Ve her makamın iktiza ettiği hükme göre hareket lâzımdır. Aksi takdirde daire-i esbabda iken; tabiatiyle, vehmiyle, hayaliyle daire-i itikada bakan; Mu'tezile olur ki, te'siri esbaba verir. Ve keza, daire-i itikadda iken, ruhuyle, imaniyle daire-i esbaba bakan da, esbaba kıymet vermeyerek Cebriye mezhebi gibi tenbelcesine bir tevekkül ile nizâm-ı âleme muhalefet eder. İ.İ.)

Esbab-i feshiyye Osmanlı teriminin Türkçe karşılığı, Huk: Bir i'lâmın istinaf suretiyle bozulmasını icabettiren sebepler.

Esbab-i hakikiye Osmanlı teriminin Türkçe karşılığı, Gerçek sebepler, hakiki sebepler.

Esbab-i mücbire Osmanlı teriminin Türkçe karşılığı, İcbar eden, cebreden, zorlayan sebepler.

Esbab-i mûcibe Osmanlı teriminin Türkçe karşılığı, Gerektiren sebebler. İcab eden sebepler.

Esbab-i muhaffife Osmanlı teriminin Türkçe karşılığı, (Esbâb-ı mazeret) Yapılan bir cürmün ve kabahatın cezasını hafifletici sebebler.

Esbab-i müşeddide Osmanlı teriminin Türkçe karşılığı, Kuvvetlendiren, artıran sebepler. Cezâ hukukunda; cezâyı ağırlaştıran kanuni veya takdiri sebepler. (Esbâb-ı muhaffifenin zıddıdır.)